YAKIN DÖNEMDE TÜRKİYE, İRAN VE AFGANİSTAN’DA TOPLANAN YEREL BUĞDAYLARIN VE MODERN BUĞDAY GERMPLAZMALARININ AGRONOMİK PERFORMANSLARI

Özet

Bu araştırma Türkiye, İran ve Afganistan orijinli yerel buğdaylar ile ekmeklik buğday çeşitleri ve ileri kademe ıslah hatlarından oluşan toplam 25 genotipin 2018-2019 sezonundaki agronomik performanslarının değerlendirilmesi amacıyla yürütülmüştür. Deneme, Konya kıraç koşullarında tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak kurulmuştur. İncelenen özelliklere ait ortalama başaklanma gün sayısı 139.8 gün (134.5-143.5), metrekarede fertil başak sayısı 829.2 adet (582.5-1135), başakta tane sayısı 23.8 adet (14.1-31.7), başakta tane ağırlığı 0.80 g (0.47-1.19), bin tane ağırlığı 32.6 g (25.3-43.3) ve tane verimi 454.4 kg da^-1 (331-658.8) olarak belirlenmiştir. Bu özellikler bakımından genotipler arasında %1 düzeyinde önemli farklılık tespit edilmiştir. Başaklanma gün sayısı bakımından farklı kökenlere sahip genotiplerin grup ortalamalarının birbirine yakın olduğu tespit edilmiştir. Türkiye (380 kg da^-1), İran (384.8 kg da^-1) ve Afganistan (393.8 kg da^-1) kaynaklı yerel buğday grupları birbirine yakın ortalama tane verimine sahip olurken, yerel buğdayların genel ortalamalar bakımından çeşitlerden (542.7 kg da^-1) %40.5 ve ıslah hatlarından (570.9 kg da^-1) %47.8 daha düşük verime sahip oldukları tespit edilmiştir. Düşük tane veriminin aksine, yerel buğdayların çeşitlerden %12.6 ve ıslah hatlarından %9.3 daha yüksek ortalama metrekarede başak sayısına sahip olduğu ve bin tane ağırlığı açısından çeşitlerden %5.6 ve ıslah hatlarından %12.7 daha yüksek ortalama bin tane ağırlığına sahip oldukları belirlenmiştir. Tane verimi ile pozitif ve önemli ilişkili olduğu tespit edilen başakta tane sayısı (%1) ve başakta tane ağırlığı (%5) özellikleri bakımından yerel buğday gruplarının, çeşitlerden %29.2 ve ıslah hatlarından %40.7 daha düşük ortalama başakta tane sayısına ve sadece Afganistan orijinli genotiplerin modern genotiplere yakın bir ortalama başakta tane ağırlığına sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma ile farklı genetik potansiyele sahip genotiplerin özellikler bakımından oldukça geniş bir varyasyon gösterdikleri ortaya konulmuştur.